Historia kościoła i parafii Budziszewko
Przygotowaliśmy Państwu artykuł przedstawiający pozyskanych wiadomości parafii Budziszewko i kościoła św. Jakuba Apostoła od XIV wieku do 2024 r. Opisuje założenie parafii w XIV w. i pierwszą wzmiankę o kościele z 1423 r., budowę nowego kościoła drewnianego w 1755 r., zniszczenia wojenne oraz całkowitą odbudowę kościoła w latach 1958–1960. Poznaj poczynania trzynastu kolejnych proboszczów, którzy kształtowali życie wspólnoty, oraz dowiedz się, jak lokalna społeczność przez dekady walczyła o utrzymanie swojej świątyni. Historia pełna determinacji, wiary i zaangażowania, która pokazuje, jak mała parafia może przetrwać najcięższe próby czasu.
Nagrobek rodziny Łubieńskich
Nagrobek rodziny Łubieńskich
Początki i historia średniowieczna
Parafia Budziszewko (pierwotnie Budziszewo) została założona w XIV w., a pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1423 r. Kościół pierwotny był fundacji Margońskich-Budziszewskich. Pierwszym plebanem był Hanko, później Piotr. O następnych plebanach nie znaleziono wiadomości, ale wiadomo, że parafią zarządzali najprawdopodobniej do 1645 r. Później parafia była zarządzana przez plebanów w Skokach. W opracowaniu „Parafie do 1530 r. DEKANAT OBORNICKI" istnieje zapis:
„Kościół św. Jakuba wspomniany pierwszy raz pod rokiem 1423, założyli zapewne w drugiej połowie XIV lub początkach XV wieku Margońscy–Budziszewscy. Do parafii należało jeszcze tylko Gorzuchowo. Na uposażenie plebanii składały się: łan roli, Meszne oraz dziesięcina z folwarków w Budziszewie i sołectwa w Gorzuchowie. Podczas gdy przez okres reformacji i jeszcze w 1628 i 1639 r. kościół miał swoich plebanów, od 1645 r. pozostał pod zarządem plebanów skockich, bez dekretu złączenia obu parafii i nawet bez osobnej komendy. Słusznie zaczepił wizytator w r. 1797 roszczenia plebanów skockich, którzy zagarnęli mienie beneficjum budziszewskiego, a przy odległym tamtejszym kościele, nowo wybudowanym w r. 1755, utrzymywali substytuta, zazwyczaj zakonnika. Kościół budziszewski nie był więc żadnym kościołem filialnym czy sukursalnym, lecz parafialnym pod tolerowanym przez ordynariuszy zarządem plebanów skockich".
W 1755 r. ówczesny dziedzic Budziszewka Władysław Tomicki, miecznik poznański, wystawił nowy kościół drewniany w kształcie krzyża łacińskiego pod tym samym wezwaniem św. Jakuba. Został on przyłączony pod zarząd parafii w Skokach. W opracowaniu przez Józefa Łukaszewicza „OPISIE HISTORYCZNYM Kościołów Parochialnych w dawnej diecezji poznańskiej" z 1858 r. jest zapis dotyczący wizyty Lubowicza:
„Kościół Parochialny w Budziszewie – wspominana wizyta – jest z drewna postawiony; wiatry gwałtowne zdarły z niego dach i uszkodziły jedną ścianę, z tej przyczyny przestano odprawiać w nim nabożeństwo. Dziedziczka wsi obiecała wprawdzie wystawić nowy kościół, ale nie wiadomo, kiedy z obietnicy swojej uiści. Władysław Tomicki, miecznik poznański, ówczesny dziedzic Budziszewa, wystawił tu wreszcie nowy kościół w kształcie krzyża, który pod tytułem dawnego kościoła, afiliowany został do kościoła parochialnego w Skokach, po 1758 r."
W 1871 r. staraniem Stanisława Łubieńskiego kościół został odnowiony i pokryty blachą miedzianą. Przetrwał do czasów współczesnych, mimo że upływający czas nie szczędził mu dalszych przykrych losów. W 1878 r. dziedzic von Treskow, nowy właściciel dóbr budziszewskich, odebrał katolikom i pierwotnie zamierzał zburzyć kościół, lecz przeznaczył go do nabożeństw w obrządku ewangelickim. Na mocy wyroku sądowego w 1905 r. kościół powrócił we władanie katolików i był użytkowany do wybuchu II wojny światowej.
Od zniszczeń wojennych do odbudowy kościoła
W czasie II wojny światowej kościół był zamknięty i uległ poważnej dewastacji. Po wojnie, mimo bardzo złego stanu, po drobnych zabiegach odprawiano niektóre nabożeństwa, lecz był on traktowany jako kościół filialny parafii skockiej. 1 kwietnia 1958 r. dekretem arcybiskupa Antoniego Baraniaka powołano ponownie Parafię w Budziszewku. Do parafii należały wsie: Budziszewko, Budziszewice i znaczna część Potrzanowa (w potocznych nazwach: Potrzanowo Kolonia, Potrzanowo PGR i Potrzanowa Smolarki). Dla parafii przyznano dom-plebanię, będący od 1905 do 1939 r. pastorówką dla ewangelików. Parafia przydzielona została do dekanatu Goślińskiego. Pierwszym proboszczem nowej parafii został ksiądz Henryk Buchalski, który przed powstaniem parafii był wikariuszem parafii w Skokach, lecz pełnił rolę gospodarza kościoła w Budziszewku. W czasach powojennych do 1958 r. odprawiana była jedna msza święta. Nowego proboszcza parafianie przyjęli bardzo serdecznie.
Od początku zarządzania nową parafią proboszcz czynił starania o remont, a właściwie odbudowę zniszczonego budynku kościelnego. Dzięki olbrzymiemu zaangażowaniu i determinacji proboszcza przystąpiono w 1958 r. do remontu kościoła.
Przed przystąpieniem do prac remontowych w 1958 r. został powołany i zatwierdzony przez Kurię metropolitalną w Poznaniu i Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Obornikach Komitet Zabezpieczenia Zabytkowego Kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Budziszewku. W skład komitetu weszli: Marian Rymarski, Stanisław Pinczyński, Felicja Wilkowska, Wacław Lichota, Maria Frydrychowska, Jan Łubianka, Wincenty Poznaniak i Edmund Szymański. Do prac związanych z odbudową zaangażowali się wszyscy parafianie według swoich możliwości. Koordynatorem robót był proboszcz, a głównymi fachowcami panowie Alfons Pawołek i Stanisław Nowak, także parafianie. Na czas remontu kościoła Państwo Józef i Felicja Wilkowscy udostępnili duże pomieszczenie – świetlicę, którą przeznaczono na dom katechetyczny, lecz odprawiano tam również nabożeństwa. Remont kościoła polegał na całkowitej rozbiórce starego budynku, położeniu nowych fundamentów, wybraniu ziemi i wybudowaniu podziemia pod całym budynkiem oraz postawieniu kościoła w niezmienionym kształcie i rozmiarach. Do budowy konstrukcji użyto dodatkowo stalowych elementów. Znaczna część drewnianych elementów – belek drewnianych – została odnowiona i użyta do ponownej budowy. Pozostałe brakujące dokupiono. Do budowy fundamentów i ścian podziemia użyto cegieł uzyskanych z rozbiórek ruin budynków powstałych często po działaniach wojennych.
Główne prace budowlane trwały dwa lata. Niektóre wykonywano nocą celem przemycenia niedozwolonych, poza projektowych zmian albo wykorzystania materiałów z tzw. innych źródeł. 24 grudnia 1960 r. pasterka odprawiona była już w nowym kościele, choć prace wykończeniowe trwały jeszcze przez wiele lat.
Oprócz odbudowy kościoła, prawie równolegle trwały prace związane z budową ogrodzenia cmentarza parafialnego. Dzięki staraniom proboszcza Buchalskiego pozyskano 0,40 ha ziemi pod cmentarz. Parafianie zwieźli cegły z rozbiórek, oczyścili je i wspólnymi siłami wymurowali płot ogradzający cmentarz.
Pod koniec 1961 r. następuje zmiana proboszcza parafii. Ks. Henryk Buchalski zostaje przeniesiony na inną parafię, a Budziszewko obejmuje ks. Antoni Nowak i zarządza nią do 1964 r. W czasie jego kadencji parafię wizytuje ks. Biskup Tadeusz Eter z kurii poznańskiej.
W 1964 r. na proboszcza parafii zostaje powołany ks. Henryk Kujawa i zawiaduje parafią przez 10 lat do 1974 r. Za jego posługi następują zmiany w celebrowaniu mszy św., następuje przebudowa prezbiterium. Zbudowanie ołtarza zwróconego w stronę wiernych. Kapłan zwrócony jest również przodem do wiernych. Msza święta odprawiana jest w języku polskim, zastępującym dotychczasowy język łaciński. 1 stycznia 1972 r. Parafia Budziszewko przyporządkowana zostaje do dekanatu Rogozińskiego i powiększona o wieś Studzieniec. 20 maja tegoż roku parafię wizytuje ponownie ks. Biskup Tadeusz Eter.
W latach 1974–1975 parafią zarządza proboszcz Henryk Godek, a w latach 1975–1976 ks. Proboszcz Marian Marcinkowski. W 1976 r. podczas wakacji parafią administrował ks. Stanisław Konic – proboszcz Parafii pw. Ducha Świętego w Rogoźnie.
We wrześniu 1976 r. pojawia się nowy duszpasterz ks. Władysław Kasprzak. Obejmuje on parafię na okres pięciu lat. Podczas pełnienia przez niego posługi następuje gruntowne odnowienie plebanii, łącznie z przełożeniem dachu, a w kościele założenie ogrzewania elektrycznego. Parafia wizytowana jest przez biskupa T. Etera w 1977 r. i ks. Biskupa Mariana Przykuckiego przy okazji przyjęcia peregrynującej po Polsce kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. W latach 1981–1985 parafią zarządza ks. Proboszcz Aleksy Mercik. Lata te przynoszą odnowienie ołtarzy, drogi krzyżowej, ławek i chóru. Po remontach parafię nawiedza ks. Biskup Zdzisław Fortuniak. W latach 1985–1989 proboszczem parafii jest ks. Zygmunt Napierała. Pod jego zarządzaniem w 1985 r. wykonano konserwację elewacji wewnętrznej kościoła i założono nową instalację odgromową, a w 1988 r. kościół pokryto blachą cynkową. W 1987 r. odbyła się wizytacja ks. Biskupa Stanisława Napierały.
Lata 1989–1997 to okres zarządzania parafią przez Ks. Wojciecha Murkowskiego. Parafianie pamiętają go też jako aktywnego bioterapeutę. Dzięki jego staraniom 1 lutego 1990 r., po przeprowadzeniu niezbędnych prac adaptacyjnych w pomieszczeniach byłego domu kultury w Studzieńcu, została utworzona kaplica. W 1992 r. następuje przekazanie przez władze gminne Rogoźna na własność Parafii Budziszewko zabudowanej nieruchomości – działki i kaplicy w Studzieńcu. W 1991 r. zagospodarowano część podziemia kościoła – w części wschodniej urządzono kaplicę przedpogrzebową. Wykonano dodatkowe wejście do podziemia do tejże kaplicy. Natomiast w kościele następuje wymiana instalacji elektrycznej, a na plebanii wymiana centralnego ogrzewania. 1 maja 1992 r. dekretem arcybiskupa Jerzego Stroby odłączono od parafii znaczną część Potrzanowa – wspominane Smolarki i Kolonię – przyłączając je ponownie do Parafii Skoki. 23 czerwca 1992 r. nastąpiła ponowna wizytacja parafii przez ks. Biskupa Zdzisława Fortuniaka. Kwiecień i maj 1993 r. to okres odnowienia cmentarza – otynkowano murowane opłotowanie. W czerwcu tegoż roku w kościele założono 11 nowych okien witrażowych.
Wnętrze kościoła w XX wieku
Wnętrze kościoła w XX wieku
Budynek plebanii mieszczący się obok kościoła pw. św. Jakuba w Budziszewku
Budynek plebanii mieszczący się obok kościoła pw. św. Jakuba w Budziszewku
Inwestycje i rozwój współcześnie
1 lipca 1997 r. przyniósł kolejną zmianę proboszcza. Zostaje nim ks. Jerzy Hakowski. W okresie 10 lat sprawowania przez niego posługi wykonano szereg inwestycji m.in.: remont parkanu wokół kościoła, wymianę bramy przed kościołem, remont bramy na cmentarzu, odprowadzenie wody rynnowej z kościoła, wykonanie nakryć na okna przyziemia, a w Studzieńcu odnowienie elewacji kaplicy oraz usunięcie drzew rosnących przy kościele i zagrażających bezpieczeństwu, przeznaczono również część ziemi na parking przed kościołem. W 2007 r. postawiono nowy krzyż na rozwidleniu dróg, nieopodal kościoła.
Od kwietnia 2004 r. Parafia Budziszewko, jak i cały dekanat Rogoziński, przyporządkowane zostały Archidiecezji Gnieźnieńskiej. W tym też roku parafię odwiedza ks. Biskup Bogdan Wojtuś. 1 września 2007 r. administrowanie parafii przejmuje ks. Proboszcz Grzegorz Kuliński. Następuje kontynuacja prac remontowych na plebanii i konserwacja wnętrza kościoła. W latach 2007–2008 wykonano parking przed kościołem, ułożono chodnik od plebanii do kościoła oraz chodnik na cmentarzu.
6 września 2008 r. obchodzono 50-lecie odrodzonej Parafii Budziszewko. Uroczystość zaszczycił Ks. Arcybiskup Henryk Muszyński. W tym roku po raz pierwszy zorganizowana została żywa szopka z okazji Świąt Bożego Narodzenia. W szopce pojawiły się zwierzęta: koń, owce, kozy, króliki i gołębie. W latach 2008–2009 przeprowadzono prace w podziemiu kościoła. Wstawiono nowe okna, wytynkowano ściany, wylano posadzkę, co umożliwiło zapoczątkowanie wykorzystania tej części kościoła do obrzędów liturgicznych, szczególnie Wielkiego Tygodnia. Wykonano też remont sufitu w kaplicy w Studzieńcu oraz urządzono parking przed kaplicą. W ramach projektu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Zabezpieczenie kościołów drewnianych" w 2010 r. zainstalowano w kościele czujniki alarmowe. W 2011 r. wyremontowano dzwony kościelne i zainstalowano napęd elektryczny. W latach 2011–2012 dalsza realizacja napraw i remontów bieżących kościoła i plebanii oraz remont płotu przy plebanii do strony zachodniej i postawienie nowego od strony północnej.
W latach 2015–2022 Parafią administruje ks. Przemysław Franek. Okres jego posługi przypadł na znaczne obniżenie aktywności katolików w Polsce, na co między innymi miała wpływ również pandemia COVID-19, co z kolei przyczynia się do zmniejszenia dochodów (składek). Rady parafialne organizowały zabawy taneczne w celu zasilenia kasy parafialnej. Mimo trudności finansowych, oprócz bieżącego utrzymania kościoła, kaplicy i cmentarza, wykonano konserwację zewnętrzną kościoła wraz z uzupełnieniami zalecanymi przez konserwatora zabytków. Postawiono nowy krzyż przydrożny przed mostem nad jeziorem i małą Wełną.
Od września 2022 r. proboszczem parafii Budziszewko zostaje mianowany ks. kanonik Adam Czechorowski, będąc jednocześnie proboszczem parafii pw. Ducha Świętego w Rogoźnie. Proboszcz na stałe związany jest z parafią w Rogoźnie, tam mieszka i prowadzi biuro. Sytuacja taka stała się niekorzystna dla parafii w Budziszewku. Została ograniczona ilość nabożeństw w Budziszewku i Studzieńcu. Plebania jest niezamieszkana. Parafia nadal istnieje, a parafianie dbają o kościół. W 2023 roku na zalecenie Państwowej Straży Pożarnej zamontowano zewnętrzny wyłącznik prądu, a w 2024 r. wykonano kolejną inwestycję – wymianę rynien na kościele i przegląd dachu polegający na dognięciu i prostowaniu blachy cynkowej. Odnowiono figurę Matki Boskiej i postawiono nowy krzyż misyjny, a w kościele odnowiono żyrandole i kinkiety.
Na terenie przy kościelnym znajdują się:
- Figura Matki Boskiej z 1888 r.,
- Krzyż misyjny postawiony w 2024 r. (poprzednio stał przy kościele od strony południowej),
- Nagrobek Józefa i Stanisława Łubieńskich oraz Konstancji Łubieńskiej (na płycie nagrobkowej brak wypisanego – wyrytego imienia Konstancja),
- Nagrobki pomordowanych przez hitlerowców Antoniego Klingera i Pileckich Józefa i Henryka.
Sołectwo Budziszewko